Liefde van de wolf

Een koffer vol goud

Foto: Lange Haven Schiedam
28 augustus 2020, Steenwijk

Hallo Yeme,

Het is moeilijk om niet alles te willen vertellen. Iedere vraag levert één antwoord en vijf nieuwe vragen op die weer leiden naar nieuwe namen. Voor ik het weet raak ik verstrikt in al die verhalen, verdwaald in een jungle van menselijk leed dat het verdient om gekend te worden. Ja Yeme, ook jij bent zo'n zijspoor dat is uitgegroeid tot een eigen hoofdlijn. Zoveel gezichten, zoveel verhalen, zo weinig tijd. Kiezen uit de verhalen is als het boven water halen van gezichten, waarna sommige in de zon mogen blijven. De meeste laat ik echter weer afzinken in het troebele verleden. De familie Katan blijft hangen.

Schiedamse weg
Wanneer Sijbren begin 1943 door zijn oude NSB-vriend W.R Van Haga wordt gevraagd voor een positie bij de Zeereddingsdienst twijfelt hij geen moment. Dit aanbod had op geen beter moment kunnen komen na zijn ontslag bij rederij de Stãnfries enkele weken eerder. Met vrouw en vier kinderen verhuist hij van Leeuwarden naar Vlaardingen. De eerste maand zitten ze in pension maar al gauw komt er een aanbod voor een bovenwoning op nr 71 aan de statige Schiedamseweg en op 27 februari 1943 trekken ze erin.

Een lange laan met in oudhollandse stijl gebouwde herenhuizen en villa's. Daar woon je op stand. Op nog geen 100 meter van nr 71 is in de Harmonie een Duitse commandopost ingericht. Er staat een wachtpost voor de deur en het is een komen en gaan van militairen op motoren of in auto's, 's Nachts wordt de Schiedamseweg aan beide zijden van de Harmonie afgesloten. De straat is gevuld met de bezetter of diegene die haar goed gezind is.
Het gezin woont er nog geen vier weken wanneer ze een doodschrik krijgen. Amerikaanse bommenwerpers missen hun doel (de havens) en de bommen zwaaien af. Beide zijden van de Schiedamseweg staan in brand en huizen storten in. Nr. 71 ontspringt de dans. Foto: Schiedamseweg 71, 2020

Familie Katan
Levie Katan is een papierhandelaar en fabrikant van papieren zakken. Hij is getrouwd met Hendrika De Leeuw. Ze krijgen twee jongens: Julius en Jacob. Hendrika is geboren en getogen in Steenwijk, waar ik ook woon. Iedere dag fiets ik langs het oude Joodse kerkhof en zie ik de grafsteen van haar ouders staan. Gelukkig hebben zij de oorlog niet meegemaakt.
In 1932 verhuist het gezin Katan van Rotterdam naar de Lange Haven 106 in Schiedam en bouwt Levie daar een succesvol bedrijf op. Het gaat ze voor de wind. Na de bezetting ontkomen ze niet aan de maatregelen van de Duitse bezetter en Levie weet dat hoe langer ze blijven, hoe gevaarlijker het wordt. Wanneer aan de ene zijde van de Lange Haven een kringhuis voor NSB leden wordt ingericht en aan de andere zijde een kantoor van de Sicherheitspolizei, voelt Levie zich niet langer veilig genoeg om daar te blijven. Hij besluit in de herfst van 1942 met zijn gezin onder te duiken. Vanuit de onderduik probeert hij een weg naar het buitenland te vinden. Ze hebben familie in het neutrale Zwitserland. De familie Katan zit ondergedoken op de Schiedamseweg 71, in het hol van de leeuw.

Zwitserland
Bij de grootouders van Piet Byrman zitten vier Joden ondergedoken. Regelmatig brengt zijn moeder wat extra eten bij haar ouders. Een van deze vier Joden is de heer Kosman. Wanneer moeders op een avond wat vlees brengt vertelt grootvader dat Kosman de avond tevoren op bezoek is geweest bij de op de Schiedamseweg ondergedoken familie Katan. Kosman heeft zijn pokerface opgezet, is de Binnenweg op gegaan, de Lage Erfbrug over en zo naar zijn kennissen op de Schiedamseweg gewandeld. Hij heeft het persoonsbewijs van grootvader mee als zijnde zijn persoonsbewijs. De moeder van Piet ontploft wanneer ze dit hoort.

Grootvader is klein, heeft grijs kalend haar, een snor en loopt mank. Kosman is een kop groter, loopt niet mank en heeft donker haar. Als hij wordt aangehouden, valt hij direct door de mand en zou hij zowel de onderduikers op de Schiedamseweg als die bij de grootouders van Piet in gevaar brengen. Kosman krijgt een stevige uitbrander van moeders en het duurt lang voor haar boosheid is gezakt.

Als het echtpaar Katan met hun twee zoons door verraad wordt opgepakt, loopt immers ook de familie Byrman groot gevaar. Je moet heel voorzichtig zijn en kunt eigenlijk niemand vertrouwen. Het gevaar van vertrouwen beschrijft Piet Byrman in een memoire: " Mijn opa kreeg op een dag uit Westerbork een brief van de zoon van de familie Katan. Hij schreef dat ze verraden waren en naar Westerbork afgevoerd. De familie Katan had contact met iemand gekregen die hen naar Zwitserland zou smokkelen, ze mochten al hun geld en sieraden meenemen. Op een morgen kwam er een auto met die verrader voor de deur en stapte de familie in, ze reden via het Marconiplein, de Mathenesserweg en de Mathenesserbrug en stopten net over de brug, want die kerel moest even sigaretten halen. Hij stapte uit en de Sicherheitsdienst stapte in."
Het is 1200 meter van het onderduikadres op nr 71 naar het plein. Binnen vijf minuten was hun vlucht voorbij. Op de foto zie je de Mathenesserbrug over de Delfhavense Schie met op de achtergrond het Mathernesserplein waar de chauffeur stopte. (Collectie Stadsarchief Rotterdam)

De koffer met goud en sieraden verdwijnt spoorloos. Levie en Hendrika Katan komen om in Auschwitz op 19 oktober 1942. Julius en Jacob sterven enkele maanden later op 28 februari 1943 in Auschwitz. Op dat moment trekt Sijbren net in de woning op nr 71.

Hartelijke groet, Cindy

28-08-2020