Vervlogen hoop

Uitzicht op de Amerikaanse linie vanaf de heuvel

De vogels fluiten in de ochtendschemering. Het dorp is nog in diepe rust als een diep gebulder komt aanrollen door de kleine vallei. Tanks ratelen over de smalle landweggetjes, vrachtwagens in de achterhoede.
"Die Amerikaner, wir sind befreit!" Moeder zoekt snel een paar witte lakens bij elkaar en sommeert ons deze boven uit de ramen te hangen. Gespannen hangen we over de vensterbank, de weg afturend in afwachting van onze bevrijders. De witte lakens deinen zachtjes in de wind terwijl de lucht paars en oranje kleurt door de zonsopgang. "Da sind sie, die Amerikaner. Wir sind befreit, wir sind frei!" Met overslaande stemmen zwaaien we wild boven onze lakens. Het is een sprookjesachtig gezicht hoe de tanks de ochtendmist aan flarden scheuren en de eerste zonnestralen doorlaten.

" Warum hören sie nicht auf? Halt, wir sind hier. Bitte, warten Sie...bitte......."

Lees meer

Koning der ontsnappingen

Ary Ligtermoet, 3e van links (zittend op de grond)

"De bewakers geven Ary een zweep in de hand. Om te bewijzen dat hij een bondgenoot is moet hij Duitse gevangenen afranselen. Als hij dit doet, mag hij naar huis.
Ary weigert."

Lees meer

Die hoeven we niet!

" In eerste instantie worden jullie begraven op het kleine kerkhof tegenover de kapotgeschoten kerk, met uitzicht op het bos dat vijf dagen vrijheid bood in die vurige hel van bombardementen. Wanneer de Nederlandse overheid na een paar jaar opduikt om haar burgers naar een Nederlands ereveld over te brengen, wordt alleen jij meegenomen Yeme. Over Sijbren slechts de korte opmerking: "Die hoeven we niet."

Hier scheiden jullie wegen. Vanaf dat moment is Sijbren verdwenen, kwijtgeraakt in de administratie en ergens in Duitsland begraven in een anoniem graf. Op IJsselsteijn ligt men ook 'gevangen in de dood' maar dan tenminste nog met naam.

Het vinden van Sijbren was niet gemakkelijk en ik heb veel hulp gehad van de lokale bevolking en ambtenarij. Het Investigation Team van het Arolsen-Archiv heeft handmatig dozen vol doorgeakkerd en vindt de originele overlijdensakte, het Militaer Bundes Archiv blijkt nog een register van 'Umbeddung", herbegravingen, te hebben uit die regio. Het Rode Kruis komt met de originele overlijdensmelding van de gebroeders Lamein, de bewoners van Dörrmorsbach weten zich nog iets te herinneren. Lokale archivarissen hebben voor mij honderden kilometers gereden om op begraafplaatsen in de regio te zoeken. Er zijn heel veel mensen betrokken bij deze zoektocht."

Lees meer

Spitfires

"Uit het noordoosten klinkt het karakteristieke aanzwellende gejank van Spitfires.

Drie stuks zijn het. Om de beurt komen de kleine felle vliegtuigen naar beneden gedoken en storten ze hun bommen op het konvooi. Ze komen zo laag dat je duidelijk de gezichten van de piloten kan zien. Vrachtwagens staan in brand, soldaten vluchten het veld in en rennen richting het bos. Doden en gewonden liggen verspreid over de weg. In totaal voeren de Spitfires drie aanvallen uit. De eerste bommen leggen het konvooi stil, de tweede serie achtervolgt de soldaten door het veld en de derde treft doel in een schuur. De schuur van Arnold."

Lees meer

De Rattenlijn

"Met een paspoort dat reeds in 1950 is verlopen weet Jacoba in 1952 een doorreisvisum te krijgen voor Brazilië. Haar nieuwe man Klaas gaat met haar mee, ook op een verlopen paspoort. Op de visumaanvraag gebruikt Jacoba haar meisjesnaam in combinatie met die van Klaas en geeft ze aan zonder kinderen onder de 18 te reizen. Dat is vreemd.
Haar dochter, dan net 15 jaar, reist op een eigen visum. Op papier lijkt het alsof het meisje alleen de oversteek waagt. Op 28 juli 1952 reist het trio per schip naar Rio De Janeiro. Zodra Klaas, Jacoba en dochter in Rio zijn aangekomen, reizen ze door naar hun eindbestemming Cochamamba.
Zuid-Amerika staat bekend om het verlenen van hulp en onderdak aan Nazi's. Volgens onderzoek zijn na de oorlog circa veertigduizend oud-nazi's naar Zuid-Amerika uitgeweken. Het merendeel woont in Chili, Argentinië, Brazilië, Paraguay en Bolivia, veelal ondergedoken in de vergetelheid van reeds lang bestaande kolonies van Duitse immigranten. Via de Rattenlijn vindt o.a. 'De slager van Lyon' Klaus Barbie een nieuw thuis in Cochamamba. In alle vrijheid woont hij daar meer dan 30 jaar onder zijn schuilnaam Klaus Altman. De Rattenlijn is de naam van de route die veel nazi-'s gebruikten om na afloop van de Tweede Wereldoorlog van Europa naar Zuid-Amerika te vluchten. Naar verluidt weet ook Adolf Eichman zijn weg naar Cochamamba te vinden.

Wie zou Jacoba hebben geholpen met haar visum? Wat voor leven heeft ze opgebouwd in Cochamamba? In welke gemeenschap heeft ze haar plek gevonden?"

Lees meer

Een koffer vol goud

Foto: Lange Haven Schiedam
"Ze ontkomen niet aan de maatregelen van de Duitse bezetter en Levie weet dat hoe langer ze blijven, hoe gevaarlijker het wordt. Wanneer aan de ene zijde van de Lange Haven een kringhuis voor NSB leden wordt ingericht en aan de andere zijde een kantoor van de Sicherheitspolizei, voelt Levie zich niet langer veilig genoeg om daar te blijven. Hij besluit in de herfst van 1942 met zijn gezin onder te duiken. Vanuit de onderduik probeert hij een weg naar het buitenland te vinden. Ze hebben familie in het neutrale Zwitserland. De familie Katan zit ondergedoken op de Schiedamseweg 71, in het hol van de leeuw."

Lees meer

Ik zie, ik zie wat jij niet ziet en het is.......

Door Covid-19 zijn het gekke tijden. Wat voorheen normaal was is nu uitzonderlijk en andersom. In 2018, ver voor deze toestand, heb ik al eens stukje geschreven over mijn buurvrouw. Waarom zij voor mij de held van de straat is.

Nu, in deze tijden van afzondering en uitzondering, is zij nog belangrijker dan ze al was. Al denk ik niet dat ze dit doorheeft.

Lees meer

Gevangen in de dood

Ysselsteyn is op het eerste gezicht een doodgewoon dorpje met iets meer dan 2000 inwoners. Niks bijzonders. Totdat je aan de rand van het dorp de afslag naar het bos neemt.
Diep verborgen in het Limburgse bos aan een achterafweggetje vind je de grootste begraafplaats in Nederland. Bijna 32000 zielen zijn hier ter ruste gelegd.
Zielen die niet welkom waren op de gewone dodenakkers. Duitsers, SS'rs, NSB'ers, collaborateurs..... Maar ook kinderen, baby's en mensen die ze nergens anders kwijt konden. Gevangen in de dood, begraven op Ysselsteyn.

Als Sijbren in Nederland sterft, is dit de plek waar hij begraven zal worden. Ik vraag het me af Yeme, heb jij geweten dat Sijbren een NSB'er is? Had je een vermoeden? Een jaar samen optrekken in miserabele gevangenschap, transport, dwangarbeid en ontsnapping. Dan leer je elkaar wel kennen toch? Maar niets wijst erop dat jij of de gebroeders Lamein weet hadden van de achtergrond van Sijbren. Het enige wat telde is in leven blijven en thuiskomen.

Een filmpje van deze bijzondere plek zie je hier: (Geluid aan) www.youtube.com/watch?v=8ADg6LeQP8s

Lees meer

Ooggetuigen

" Met behulp van de boeken, foto's en kaarten vertelt hij wat hij weet over de vier Nederlandse jongens in het bos, de laatste stelling van de Duitsers, de frontlinie en de komst van de geallieerden. De mengelmoes van Engels, Duits en Nederlands gecombineerd met gebaren en het aanwijzen in boeken werkt perfect. Naarmate de voorzitter enthousiast verder vertelt, ratelt hij steeds sneller in een zangerig Bayerisch accent. Zijn vrouw gebaart af en toe lachend dat hij langzamer moet spreken. Dan ineens springt hij op, gaat naar de kamer ernaast en belt iemand. Wanneer hij terugkomt begrijp ik dat we over 10 minuten bij het kerkhof moeten zijn. Er wacht iemand op ons.

Het blijkt Sofie te zijn, een dame van 84 jaar. Kort geknipt blondgrijs haar, pientere blauwe ogen, sportief gekleed. Ze neemt ons mee over de begraafplaats en vertelt. Zij zat nog op de basisschool maar wist het allemaal nog goed te herinneren."

Lees meer

Ver weg maar niet vergeten

" Dit keer geen trieste natte bedoening. De zon speelde door de blaadjes en maakte tekeningen op het mos. Het was een mooie dag.

Je plaat staat eindelijk op de plek waar het hoort en het is goed zo. Ieder die over het Nederlandse ereveld in Frankfurt Am Main loopt kan je verhaal lezen en even stilstaan bij al die jonge levens die daar zijn gebleven. Ik zal je koppie in de hoek van mijn kamer wel missen. "

Klik hier om het filmpje te bekijken met beelden van het plaatsen van de gedenkplaat: youtu.be/urUpw0Y4waE

Lees meer

Liefde van de wolf

Foto: Nederlandse SS in uniform

Zijn uniform jasje valt nonchalant open, eronder een wit hemd. De koppelriem en de pet liggen naast het meisje op het bureau. Blijkbaar zit het erop voor die dag. Het meisje heeft het uniform aan van de Nationale Jeugdstorm. Witte kniekousen met stevige stappers onder een zwarte rok bengelen heen en weer, een lichte blouse met een das en een mutsje op de krullen, waar op de linkerzij de zeemeeuw is te zien.
De foto laat Sijbren zien op een ontspannen moment, een moment in zijn leven dat hij het goed voor elkaar denkt te hebben. Dat het zijn gezin goed gaat en er een fraaie toekomst is weggelegd voor hen.

Een andere foto toont Sijbren wanneer hij net in Sennheim is aangekomen voor zijn opleiding bij de SS. Het SS uniform is iets te groot en hangt een beetje om zijn schouders. Zijn warrige bos haar is verdwenen, net als zijn lach. Zijn blik ernstig, het gelaat verhard. Het verschil kan niet groter zijn.

Lees meer

Stemmen uit het verleden

We hebben afgesproken bij het Nationaal Archief en drinken een bakje koffie in de hal. Piet komt er graag. Hij is jarenlang iedere dag met de tram naar Den Haag gekomen om dieper te spitten in de archieven. Sinds een paar jaar doet hij het wat kalmer aan maar nu we zo in de hal zitten te praten zie ik het vuur weer oplaaien in zijn ogen. "Misschien moest ik maar weer eens een project oppakken." zegt Piet terwijl hij verlangend richting de studiezaal kijkt. "De vrouw heeft het liever niet weet je. Ik moet wat om de gezondheid denken." En dus is Piet thuis aan de slag, met een klein projectje hoor. Wel eentje die zoveel stof doet opwaaien in Den Haag dat een advocaat zich er al mee heeft bemoeid. "Ze kunnen me wel dwars zitten, maar de waarheid kun je niet verstoppen." Piet ligt er niet wakker van.

Slinks schuift hij drie cassettebandjes over de tafel naast mijn plakje cake. Met een vette knipoog zegt hij: "Hier, voor jou. Ik doe er niks meer mee. Misschien heb je er wat aan." Het zijn gespreksopnames van interviews uit 1983, uit de tijd dat Piet onderzoek doet naar de dubieuze samenwerking tussen het Rode Kruis, De Zeereddingsdienst en de Duitse bezetter. Op de bandjes staan de stemmen van mannen waar ik reeds 5 jaar onderzoek naar doe. Zal Sijbren worden genoemd?

Lees meer

Bûter, brea en griene tsiis

Foto: Anne Woudwijk.

“Daar komen ze, die varkens van de duivel!” Als de Hollandse vloot de kust nadert, staat een Friese vrouw jouwend op de dijk. Om haar verachting te tonen, tilt zij haar rokken omhoog en richt haar blote achterwerk laatdunkend naar de vijand toe. “ Hier, zo denk ik over jullie!” Een sprekender gebaar van hoon is nauwelijks denkbaar."

Lees meer

Snert in de sneeuw

"De Amerikanen smeten bommen, jij ruimde het puin op en gooide de gaten dicht.
Soms zijn er ook mooie momenten. Zoals die keer dat twee van je maten, Piet en Hans, een 50L gamel snert pikken van de Duitsers. Piet en Hans zijn altijd bezig met plannen om uit te breken. Dat houdt ze op de been."

Foto: uitzicht concentratiekamp Natzweiler-Strutthof

Lees meer

Sneek demonstreert!

Nadat de fietsen zijn geparkeerd trekken de W.A. mannen met de kranten onder de arm in een strakke formatie het centrum in. De laarzen dreunen over de brug. De inwoners van Sneek zitten hier niet op te wachten en al binnen het halve uur dat de mannen er zijn breken er rellen uit in het centrum.

De Snekers trekken de straat op en protesteren tegen de aanwezigheid van de W.A. in hun stad. Op een gegeven moment wordt de sfeer erg grimmig met meer dan 100 zgn. 'Unieleden' tegenover het elftal en moet de groep ontzet worden door de politie. "Democratenterreur op z'n best!!" kopt de Zwarte Soldaat later.

Lees meer

We wisten het niet

Vanmorgen kreeg ik een appje van mijn vader. Of ik het artikel al had gelezen. " Vier op de vijf gemeenten weten niet dat vastgoed van Joden werd afgepakt."
De woorden dringen langzaam door. Weten niet dat er werd afgepakt......wisten het niet....we hebben het niet geweten? Staat dat er nou echt????

80% van Nederlandse gemeenten stellen niets te weten van Joodse vastgoedroof en 60% geeft aan dit te willen onderzoeken.

Lees meer

Helden zonder naam

" Ze is eigenlijk Duitse maar dat hadden we vast al wel gehoord. Ze is geboren in 1943, te jong om de oorlog zelf te herinneren maar oud genoeg om alle ellende mee te krijgen. Honger, dat kon ze zich goed herinneren. Maar hey, van honger en dorst wordt je wel heel creatief. Ze kakelt een aanstekelijk lachje. Geen nazi, zeker niet! "

Lees meer

Op tijd bukken!

Vandaag las ik in de krant: “Kapper verraden door buurtgenoten, 4000 euro boete. Gemeenten enthousiast over inzet kliklijn” . Corona brengt het beste in de mens naar boven zullen we maar zeggen. Natuurlijk zijn die regels er niet voor niets. Bescherming van de zwakkeren en bewaking van de kwaliteit van de zorg. Maar allemachtig, wat is er mis mee om even naar je buurman toe te lopen en deze aan te spreken? “Goh kerel, ik weet dat je in de schuur stiekem mensen knipt. Dat is niet verstandig. Stop daarmee.”

Kliklijnen zouden een laatste redmiddel moeten zijn. Het zet een wig in de samenleving en belemmert samen leven. Propaganda als ”Zie je iets dat tegen de regels is, bel en stuur handhaving erop af” kunnen we veranderen in “Spreek aan, leg uit, geef door”. We hebben allemaal de verantwoordelijkheid om deze samenleving een beetje prettig te houden. En ach, in deze 1,5 meter maatschappij kun je altijd op tijd bukken mocht de buurman het er niet mee eens zijn.

Lees meer

Taart en de dood

'Vaak wordt me gevraagd of het niet heel deprimerend is, jarig zijn op Dodenherdenking.
De vlag halfstok combineert niet echt lekker met een feestje, toch? Ik heb dat nooit zo ervaren. Op mijn verjaardag zijn we twee minuren stil en herdenken we. De oorlog heeft op die manier van jongs af aan onderdeel uitgemaakt van mijn leven. De dood zat aan tafel samen met de verjaardagstaart.'

Lees meer

"Snap ze maar eens goed!"

"Boven hoor ik de Duitsers zingen. Het is een kerstlied. Maar ook hoorde ik in de verte het gerornk van vliegtuigen. Op de binnenplaats zie ik een paar wachtmeesters lopen die de lucht af spieden. Dan zij zien zeker iets maar het is voor mij nog verborgen. Ik druk mijn neus plat tegen het raam en zie dan de eerste vliegtuigen, kleine zilveren vogels tegen een strakblauwe lucht."

Lees meer

Rauw verdriet

“Er is, waar ze zaten, behoorlijk gevochten. In de schuttersputjes troffen ze ook chocolade aan van Amerikaanse soldaten. Ze hadden honger, dus dat kwam goed uit. Het waren ‘aangevreten stukken chocolade’ die in het heetst van de strijd aan de kant zijn gegooid. De 2 Friese jongens, zoals mijn vader ze noemde, waren ook bij hen in het bos. Ze hadden afgesproken dat ze, als ze zich zouden verplaatsen, dat gemixt zouden doen. Dit om te voorkomen dat er 2 jongens uit 1 gezin zouden omkomen of de 2 Friese jongens samen. Er is echter onenigheid ontstaan over het te volgen plan. De 2 Friese jongens wilden naar het dorp gaan en de broers wilden in het bos blijven.”

Lees meer

De Hardloper

" 90 jaar is Jack inmiddels. Fysiek gaat het nu wat minder maar in het koppie nog altijd zo scherp als een havik. Jouw naam staat ook in zijn archief, wist je dat?

Een archief met wel 180.000 namen dat nog altijd wordt aangevuld. Iedere naam staat voor iemand die een rol heeft gespeeld in de oorlog. Verzetshelden, Joden, ‘gewone’ mensen die zijn omgebracht door de Duitsers, NSB’ers. Iedere naam staat op een handgeschreven kaartje en heeft een plek in één van de koffers op zolder. De stellingen buigen door onder het gewicht van al die koffers."

Lees meer

75 jaar

" Eigenlijk zou ik nu in Duitsland moeten zijn, op die beboste heuvel waar jij je, samen met die andere drie, 75 jaar geleden verstopte voor de Duitsers. Uit de verslagen weet ik dat het al een paar dagen regenachtig, somber weer was en koud voor de tijd van het jaar. Jullie verscholen je in dat bos met niets meer dan een kuil vol natte herfstbladeren om je warm te houden."

Lees meer

Een tijdelijke logé

" Het voelde raar en koud, die jonge jongens daar op een mossige begraafplaats zo ver van huis. Bij sommige stenen was een A4tje geprikt met daarop in het Engels het verhaal. Het gaf je het gevoel dat je degene die daar lag een beetje kende."

Lees meer